موقعيت جغرافيايي:

معدن مس سونگون در استان آذربايجان‌شرقی، 100 کيلومتري شمال‌شرقي تبريز، 25 کيلومتری شمال ورزقان در همسايگی جمهوري‌های آذربايجان و ارمنستان قرار دارد.

- طول جغرافيايي 46 درجه و 43 دقيقه شرقي.

- عرض جغرافيايي 38 درجه و 42 دقيقه شمالی.

- ارتفاع متوسط منطقه 2000 متر از سطح دريا (حداکثر 2700 متر).

- رودخانه‌هاي پخير و سونگون در منطقه جريان دارند.

آب‌و‌هوای منطقه سونگون

- زمستان‌های سرد و يخبندان:

حداقل درجه حرارت 30- درجه سانتيگراد.

- تابستان‌های معتدل:

حداکثر درجه حرارت 32 + درجه سانتيگراد.

- حداكثر بارندگی در سال:

350 ميلي متر.

- رطوبت نسبي:

52 تا 58 درصد.

- جهت غالب وزش باد:

جنوب‌غربي.

 

تاريخچه معدنکاری در سونگون:

- سابقه معدنکاري در سونگون به دو قرن پيش(دوره قاجاريه) برمي‌گردد.

- آثار فعاليتهاي قديمي بصورت استخراج زيرزميني در محدوده پرعيار بوده است.

- بهره‌برداري از سنگهاي پر عيار مس تا سال 1351 متناوباً انجام گرفته است.

- عمليات اكتشافي با استفاده از روشهاي نوين و وسايل و تجهيزات جديد از سال 1325 شروع و تا سال 1356 ادامه داشته است.

- در سال 1356وجود ذخاير مس از نوع پورفيري محرزگرديد.

- مطالعات امکانپذيري مقدماتي در سال 1370 توسط شرکت SNC کانادا و در سال 1374 توسط شرکت ايتوک انجام شد.

- مطالعات تکميلي توسط شرکت اولنگ با همکاري شرکت Rio Tinto در سال 1378 انجام شد.

 

فرآيندهاي اصلي مجتمع مس سونگون در حال حاضر:

- فرآيند استخراج ماده معدني و باطله.

- فرآيند توليد کنسانتره مس.

- فرآيند تامين آب و دفع پساب.

زمين‌شناسي کانسار سونگون:

- در زون آتشفشاني اروميه- دختر از كمربند متالوژني آلپ- هيماليا قرار دارد.

- ذخاير کانسار از نوع مس پورفيري است.

- از سنگهاي مونزونيتي بشدت تکتونيزه دوران سوم زمين‌شناسي تشکيل شده است.

- كانيهاي عمده کالکوسيت، كالكو پيريت، بورنيت و کووليت مي‌باشند.

اکتشافات کانسار سونگون:

- بيش از 80168 متر گمانه اکتشافي حفر شده است.

- هفت تونل با سطح مقطع 4 مترمربع و متراژکل 25/2424 متر حفر شده است.

- ذخيره زمين‌شناسي کانسار حدود 796 ميليون تن با عيار 60/0 درصد برآورد شده است.

- ذخيره قابل‌استخراج حدود 388 ميليون تن با عيار 62/0 درصد مس برآورد شده است.

 

استخراج معدن سونگون:

- تناژ پيش باطله‌برداري: 105 ميليون تن.

- تناژ باطله‌برداري: 686 ميليون تن.

- نسبت باطله به ماده‌معدني: 63/1

- شيب کلي معدن: 30 تا 38 درجه.

- شيب ديواره پله‌ها: 68 درجه.

- شيب رمپ‌ها: 8 تا 5/8 درصد.

- عرض رمپ‌ها: 25 تا 30 متر.

- ارتفاع پله‌هاي معدن: 5/12 متر.

- بالاترين تراز طرح از سطح آبهاي آزاد: 5/2362 متر.

- پائين‌ترين تراز طرح از سطح آبهاي آزاد: 1650 متر.

- تعداد روزهاي کاري معدن: 365 روزر.

- تعداد شيفت‌هاي کاري معدن: 3 شيفت.

- توليد ماده‌معدني در 7 سال‌ اول بهره‌برداري: 7 ميليون تن در سال.

- توليد معدن در سال‌هاي بعدي: 14 ميليون تن در سال.

- روش استخراج معدن بر اساس طرح نهايي: روش روباز (0pen-pit ).

- طراحي استخراج معدن: سه پوش بک.

- ذخيره موچود در سه پوش بک:253 ميليون تن با عيار متوسط 664/0 درصد مس.

- عمر معدن بر اساس پوش بک سه: 21 سال.

 

کارخانه تغليظ:

• ساختمانهاي نيمه‌صنعتي (با مساحت 2500 مترمربع):

آزمايشگاه.

تعميرگاه.

اداري.

خدماتي.

• ساختمانهاي صنعتي (با مساحت 17000 مترمربع):

سنگ‌شکن.

سيستم انتقال مواد و انبار دانه‌درشت.

خردايش.

فلوتاسيون.

آبگيري کنسانتره.

آبگيري باطله.

• محوطه‌سازي (با مساحت 15000 مترمربع):

 

الف- ناحيه سنگ شكني و انتقال مواد کارخانه تغليظ مس سونگون:

پس از عمليات استخراج مواد در معدن مس سونگون، ماده معدني توسط کاميون به ساختمان سنگ شکن که در افق ۱۹۸۷ قرار دارد، حمل ميگردد. ابعاد سنگ معدن بر حسب نوع الگوي حفاري و کيفيت آتشباري متفاوت ميباشد. ابعاد خوراک ورودي به سنگ شکن نبايد از 2/1 متر بزرگتر باشد، لذا قبل از سنگ شکن براي خرد کردن سنگ هاي درشت يک دستگاه سنگ خردکن هيدروليکي (Hydraulic Rock Breaker) طراحي گرديده است. مواد معدني پس از خرد شدن در سنگ شکن ژيراتوري تا زير ۲۵ سانتيمتر توسط يک فيدر آپرون((Apron feeder که در زير سنگ شکن قرار دارد و به واسطه دو نوار نقاله ۰۱ CV۲۲ و ۰2 CV ۲۲ با ظرفيت ۲۵۰۰ تن در ساعت به انبار مواد دانه درشت (Stockpile) منتقل ميشوند.

البته براي جلوگيري از اختلال در عملكرد نوار بر اثر ريزش كوه مسيري به طول تقريبي ۳۵۰ متر از نوار۰2 CV ۲۲ از درون تونل عبور مي کند. نوار ۰۱ CV۲۲ مجهز به يک سيستم توزين (Belt Scale) و جداکننده مغناطيسي (Magnet Separator)و نوار ۰۱ CV۲۲ مجهز به فلزياب (Metal Detector) مي باشد. فاصله سنگ شکن تا انبار مواد دانه درشت حدود ۱۱۷۱ متر ميباشد.

در انبار دانه درشت نيز مواد توسط ۲ فيدر آپرون و ۲ فيدر ارتعاشي که از هر کدام يکي در خط عمليات قرار دارند و توسط نوار نقاله 01CV ۳۳به سمت آسياي نيمه خودشکن هدايت مي شود.

 

ب- ناحيه خردايش كارخانه تغليظ مس سونگون:

در کارخانه تغليظ مس سونگون سنگ معدن پس از شکسته شدن در سنگ شکن، درانباردرشت ذخيره ميشود و از آنجا توسط يک نوار نقاله به داخل آسياي نيمه خودشکن (SAG-Mill)هدايت ميگردد. محصول آسياي نيمه خود شکن در اثر نيروي وزن به داخل دو دستگاه سرند ارتعاشي مي ريزد ، که يکي از سرندها در خط عمليات بوده و ديگري آماده به کار مي باشد.

سرريز سرندها توسط يک سيستم انتقال شامل سه دستگاه نوار نقاله به آسياي نيمه خودشکن برگشت داده ميشود وته ريز آنها به همراه محصول خروجي آسياهاي گلوله اي اوليه و آب اضافه شده به سرند در اثر نيروي وزن به داخل مخزن پمپاژ مربوط به هيدروسيکلون هاي اوليه مي ريزد و از آنجا به هيدروسيکلون هاي اوليه پمپ ميگردد. يک پمپ و يک هيدروسيکلون آماده به کار نيز وجود دارد. سرريز سيکلونهاي اوليه به سمت سلولهاي فلوتاسيون رافر هدايت ميگردد و ته ريز آنها جهت خردايش مجدد وارد آسياهاي گلولهاي اوليه مي شود. مواد شيميايي مربوط به فلوتاسيون شامل کلکتورها، تنظيم کننده ها و شيرآهک به ته ريز سيکلونهاي اوليه اضافه ميگردد.

ج- ناحيه فلوتاسيون كارخانه تغليظ مس سونگون:

سرريز سيكلونهاي اوليه در اثر نيروي ثقل به داخل مخزن آماده سازي اوليه منتقل و در داخل مخزن شيرآهك( جهت تنظيم pH پالپ) و كفساز مورد نياز به محلول اضافه ميگردد. سپس پالپ به داخل ۱۲ عدد سلول فلوتاسيون اوليه(رافر) از نوع ۱۳۰ RCS جريان مي يابد.

در اين سلولها سطح پالپ و همچنين ميزان هوا به صورت اتوماتيك كنترل ميگردد. باطله خروجي از آخرين سلول رافر مستقيمًا به تيكنر باطله جريان پيدا ميكند و كنسانتره سلول هاي رافر جهت خردايش مجدد وارد يک مسير بسته سيکلون ثانويه و آسياي گلوله اي ثانويه مي شود. ته ريز سيكلون ثانويه جهت خردايش مجدد وارد آسياي ثانويه ميگردد و سرريز آن به سمت ۲ سلول فلوتاسيون شستشوي اوليه(کلينر) که از نوع ستوني هستند، جريان مي يابد. باطله ستونهاي كلينر جهت رمق گيري به ۴ سلول فلوتاسيون رمق گير)اسکاونجر( از نوع۵۰ RCSهدايت ميگردد، که باطله سلولهاي رمق گير به همراه باطله سلولهاي رافر، باطله نهايي را تشكيل و به سمت تيکنر باطله پمپ ميگردد و كنسانتره سلولهاي رمق گير وارد مخزن آماده سازي قبل از سيكلون ثانويه ميشود. كنسانتره حاصل از ۲ ستون كلينر، جهت شستشوي مجدد و توليد محصول نهايي به داخل ستون فلوتاسيون شستشوي ثانويه(کلينرثانويه) جريان مي يابد. باطله ستون كلينر ثانويه به داخل مخزن آماده سازي ماقبل ستون هاي كلينر اوليه برگشت داده ميشود و كنسانتره آن نيز به عنوان کنسانتره نهايي به داخل تيكنركنسانتره جريان مي يابد.

 

د- ناحيه آبگيري كارخانه تغليظ مس سونگون:

در کارخانه تغليظ مس سونگون کنسانتره نهايي بدست آمده از سلول شستشوي ثانويه(سلول ستوني) در يک مخزن جمع شده و به داخل تيکنر کنسانتره جريان مي يابد. کنسانتره ورودي به تيکنر داراي 8/٧٨ ٪ آب ميباشد. سرريز تيکنر به داخل مخزن انتقال آب بازيافتي منتقل مي شود و ته ريز آن با ٣٠ ٪ آب به داخل مخزن دوغاب ريخته و از آنجا به داخل فيلترفشاري پمپ مي شود.

کيک نهايي به دست آمده از فيلتر فشاري با رطوبت حدود ۹ درصد به انبار کنسانتره منتقل ميشود و آب شستشو و پالپ اضافي به داخل تيکنر کنسانتره برگشت داده مي شود.

باطله سلولهاي فلوتاسيون رافر به همراه باطله سلولهاي رمق گير(اسکاونجر) در يک مخزن جمع شده و به داخل تيکنر باطله انتقال مي يابد. سرريز تيکنر باطله به سمت مخازن آب بازيافتي ارسال ميگردد و ته ريز آن به سمت سد باطله پمپ مي شود. باطله ورودي به تيکنر داراي ۲ /۷۰ ٪ آب بوده که در ته ريز به ۵۰ ٪ کاهش مي يابد.

 

مشخصات طراحي کارخانه تغليظ سونگون:

- فاز اول بهره‌برداري:

7 سال.

خوراک سالانه: 7 ميليون تن.

کنسانتره توليدي: 150 هزار تن در سال.

- فاز دوم بهره‌برداري:

25 سال.

خوراک سالانه: 14 ميليون تن.

کنسانتره توليدي: 300 هزار تن در سال.

- ظرفيت کارخانه:

900 تن در ساعت.

- عيار خوراک طراحي:

75/0 درصد.

- عيار کنسانتره:

30 درصد.

- رطوبت کنسانتره:

9 درصد.

- بازيابي کلي:

84 درصد.

 

مشاوران و پيمانکارن کارخانه تغليظ سونگون:

• شرکت سوئدي سوئدالا.

• شرکت ايريتک.

• شرکت مشيران.

• شرکت تناوب.

• شرکتهاي مبين و آهن آجين.

تامين آب:

- تامين آب.

- دفع پساب:

Ø ايستگاه پمپاژ و خط انتقال باطله به سد.

Ø سيستم برگشت آب از سد باطله شامل ايستگاههاي پانتون، بوسترو ريترن.

Ø ايستگاه پمپاژ و خط انتقال برگشت آب از سد Seepage به سد رسوب‌گير.

Ø ايستگاه سيکلون جهت توليد ماسه مورد نياز براي ترفيع سد باطله.

Ø سد باطله.

- آب خام:

سد ستارخان اهر به‌ميزان 175 مترمکعب در ساعت(فاز دوم 350 مترمکعب در ساعت).

احداث ايستگاه پمپاژ در ناحيه سد اهر.

احداث 5/34 کيلومتر خط لوله به قطر 324 ميليمتر.

- آب بازيافتي:

از تيکنر باطله به‌ميزان 1219 مترمکعب در ساعت.

از سد باطله به‌ميزان 873 مترمکعب در ساعت.

 

دفع پساب:

- ايستگاه پمپاژ باطله به سد:

8 دستگاه پمپ نوع سانتريفوژي با هد 415 متر و دبي 1375 متر مکعب در ساعت به‌صورت سري براي فاز اول (8 پمپ آماده‌به‌کار نيز وجود دارد).

- خط انتقال باطله به سد:

به‌طول تقريبي 10 کيلومتر و با قطر 450 ميليمتر(فاز اول).

- سد باطله:

سد باطله در جنوب‌غرب معدن سونگون (فاصله هوايي تقريبا 6 کيلومتر) بر روي بخش فوقاني حوزه آبريز رودخانه آيت‌کندي احداث شده است.

اين سد از نوع محوري ترفيع‌شونده و با استفاده از مصالح و ماسه تفكيك‌شده توسط سه مرحله سيكلون ترفيع خواهد شد.

سيستم برگشت آب از سد باطله:

خط انتقال از ايستگاه پمپاژ آب‌برگشتي به مخزن خط‌الراس(هد تانک) به‌طول تقريبي 2200 متر از نوع فولادي با قطر 500 ميليمتر و دبي 2089 مترمکعب در ساعت(فاز اول)

خط انتقال آب برگشتي از هد تانک به مخزن آب‌بازيافتي به‌طول 4500 متر از نوع فولادي با قطر 400 ميليمتر و دبي 873 مترمکعب در ساعت(فاز اول).

خط انتقال آب برگشتي از هد تانک به ايستگاه سيکلون به‌طول تقريبي 5400 متر از نوع فولادي با قطر 600 ميليمتر و دبي 1073 مترمکعب در ساعت(فاز اول).

 

اهم اقدامات انجام شده در حوزه محيط زيست مجتمع مس سونگون به قرار زير است:

1- احداث ايستگاههاي دبي سنجي براي اندازه گيري کمي جريانات آب سطحي در محدوده معدن.

2- انعقاد قرارداد پيمانکاري جهت نمونه برداري و آزمايشهاي کيفي آبهاي سطحي و زير زميني در محدوده مجتمع مس سونگون.

3 - حفر حدود 40 گمانه و چاه مشاهده ايي و انجام مطالعات جامع هيدروژئولوژي در محدوده سد باطله.

4- انجام پايش هاي مستمر کيفي آب هاي سطحي و زير زميني حوضه هاي ايلگنه و زرنکاب چاي (اين پايش ها بصورت مستمر تا پايان عمر معدن و بعد از آن نيز ادامه خواهد داشت) هوا و صوت.

5- انعقاد قرارداد با شرکت مشاور جهت مطالعه ايجاد فضاي سبز.

6 - اخذ گواهي نامه" مديريت صنعت سبز" از انجمن مديريت سبز ايران.

7- اخذ لوح تقديرصنعت سبز "اصلاح الگوي مصرف" از طرف سازمان حفاظت محيط زيست استان.

8- احداث سيستم انتقال پساب و سد هاي باطله براي انباشت باطله.

9- شناسايي کليه جنبه ها و خطرات مهم محيط زيستي مجتمع در قالب دريافت گواهينامه هاي IMS.

10- استقرار واحد محيط زيست و تشکيل سامانه مديريت محيط زيستي( EMP ).

11- استقرار دو واحد هوا شناسي و هيدرو متري.

12- تجهيز و راه اندازي آزمايشگاه محيط زيست در مجموعه آزمايشگاهي مجتمع.

13 - طراحي و ساخت و نصب جايگاههاي ويژه سطلهاي جمع آوري زباله در سه رنگ.

14- برگزاري همايش و سمينار زيست محيطي در مجتمع و حمايت از همايشهاي زيست محيطي استاني و کشوري.

15- انعقاد قراردادهاي پژوهشي با دانشگاهها در موضوعات زيست محيطي.

16- اجراي طرح تفکيک زباله از مبداء.

17 - خريد و نصب دستگاه مگنت(Metalmagnet) در کارخانه تغليظ جهت بازيابي گلوله هاي مستعمل آهني.

18- خريد و نصب دستگاههاي غبار گير به تعداد دو عدد در واحد سنگ شکن و تونل استوک پايل مجتمع.

19- برگزاري دوره هاي آموزشي محيط زيست جهت پرسنل و پيمانکاران شاغل در مجتمع.

20- انعقاد قرارداد پيمانکاري جهت جمع آوري مواد زائد جامد.

21- خريد پکيج ها و احداث واحد هاي تصفيه فاضلاب در مجموعه ساختمانهاي نيمه صنعتي ، مديريت مجتمع و شهرک ورزقان.

22- تهيه طرح جامع مديريت پسماندها و پساب هاي مجتمع.

23 - انعقاد قرارداد با شرکت مشاور جهت نظارت بر مجموعه برنامه هاي مديريت و پايش محيط زيستي به صورت ادواري( قانون خود اظهاري صنايع).

24 - انجام مطالعات ارزيابي ريسک ناشي از فعاليت هاي معدن کاري.

25- جلب مشارکتهاي مردمي و پذيرش اجتماعي در محدوده مجتمع.

26 - انعقاد قرارداد با شرکت مشاور جهت انجام مطالعات و طراحي محيط به منظور گسترش و ايجاد فضاي سبز (طرح جامع فضاي سبز مجتمع).

27 - ايجاد ايستگاههاي آنلاين پايش کيفي آب به تعداد 2 عدد در حوضه هاي آبريز مجتمع (ايلگنه و زرنکاب چاي ).

اهم اقدامات در دست انجام در حوزه محيط زيست مجتمع مس سونگون به قرار زير است:

1- پروژه تعيين ظرفيت خود پالايي ايلگنه و زرنکاب چاي.

2 - بهينه سازي سيستم هاي تصفيه فاضلاب مجتمع و شهرک.

3- اصلاح و طراحي مخزن ذخيره پسمانده هاي معدني(Spillage) با در نظر گرفتن فاز 2 تغليظ.

4- بررسي تعيين پتانسيل، کنترل و مديريت زه آب اسيدي در مجتمع.

5- استقرار سيستم مديريت زيست محيطي ( استاندارد 14001:2004 ISO).

6- نصب و راه اندازي واحد تصفيه فاضلاب ( پکيج RBC ) درکارخانه تغليظ.

7- ايجاد نهالستان جهت پرورش نهال بومي منطقه.

8- شناسايي گونه هاي گياهي در محدوده مجتمع.

9- تعريف پروژه اي در زمينه رها سازي ماهيان بومي منطقه در سد نشتي گير ( Seepag dam ).

10- طراحي و اجراي کارخانه اسيد سولفوريک جهت پرهيز از هر گونه احتمال وارد شدن گاز هاي SO2 به محيط.

معرفي مجتمع مس سونگون و طرحهاي توسعه آن:

مجتمع مس سونگون يکي از مجتمع هاي سه گانه شرکت ملي صنايع مس ايران ( مجتمع مس سرچشمه، مجتمع مس شهربابک و مجتمع مس سونگون) در حال حاضر مي باشد.

- ذخيره قطعي زمين شناسي 796 ميليون تن خاک با عيار 60/0 % مس.

- ذخيره قابل برداشت 388 ميليون تن خاک با عيار 62/0 % مس در حال حاضر.

- اکتشافات تکميلي و مطالعات فني اقتصادي براي افزايش ذخاير و ذخاير قابل برداشت در حال انجام است.

توليد: در حال حاضر با راه اندازي فاز يک تغليظ در سال 85، با ظرفيت 150 هزار تن کنسانتره 29 % در سال، در حال توليد و فعاليت است.

طرحهاي توسعه:

فاز 2 تغليظ :

با ظرفيت طراحي 150 هزار تن کنسانتره 29 % در سال ، با سرمايه گذاري حدود 200 ميليارد تومان مبلغ با 45% پيشرفت در حال اجرا است.

کارخانه موليبدن:

کارخانه اي با ظرفيت کل 3 هزار تن کنسانتره موليبدن با 90 % پيشرفت و سرمايه گذاري حدود 35 ميليارد تومان در حال اجرا است.

کارخانه ذوب:

ظرفيت 200 هزارتن در سال با سر مايه گذاري حدود 450 ميليارد تومان.

کارخانه اسيد سولفوريک:

ظرفيت 750 هزار تن اسيد سولفوريک 93 % در سال با سرمايه گذاري حدود 150 ميليار تومان.

پالايشگاه:

ظرفيت 200 هزار تن در سال با سرمايه گذاري حدود 160 ميليارد تومان.

طرحهاي فوق در حال طراحي و آماده سازي سايت و احداث مي باشند.

معادن جديد:

هفت چشمه، مسجد داغي و ادامه اکتشافات معدن مزرعه و سونگون 2.

طرحهاي آتي

- بيوليچينگ، فاز3 تغليظ در سونگون ، کارخانجات تغليظ ديگر در مزرعه، مسجد داغي و ...

- تغليظ سرباره کارخانه ذوب.

منبع:سایت شرکت ملی صنایع مس ایران